Maalmahaygii Windesheim University

Maamulka iyo Madaxda Jaamacada Windeshiem University ee dalka Holland ayaan macasalaameeyey kadib markii ay ii dhamaatay fursad wadashqeyn oo aan halkan ku qaatay, Intaan Joogay Holland Khudbaddo iyo doodo la xiriira warbaahinta ayaan ugu yaraan halmar asbuucii halkan kula yeelan jiray ardey qeybtood barta Saxaafada , weriyayaal, kooxo xuquuqul aadane iyo sharci yaqaano.

Shaqada ugu badan waxay na dhexmari jirtay dhowr macalim iyo maamulka oo kasoo kala jeeda Netherland, Germany, Belgium iyo Thailand.  Casharada ugu badan waxay la xiriireen inaan wax kala faa’idno oo anigu u sheego sida warbaahinta Afrika u shaqeyso iyaguna kuwooda khibrada leh ay iiga waraman sida ay Warbaahinta Europe u shaqeyso.

Waxaan ka doodnay caqabadaha mideeya warbaahinta adduunka iyo fursadaha ay is dheeryihiin, Soomaaliya aniga ayaa halkan ku metelayey, waana sababta aan dhegaysi fiican u helayey marka aan ka hadlayo xaalada warbaahinta, madaama dalkeyga uu ka midyahay meelaha weriyayaashu ku shaqeeyaan marxalado adagg.

Reer Europe waxaan u sheegay in adduunka markii hore uu warku ka iman jiray dhinaca wadamada reer Galbeedka anigoo tusaale usoo qaatay Duulaanadii Mareykanka, Hindisihii Germany ee Hitler rabay inuu Europe ku qabsado iyo dagaallkii labaad ee adduunka, waxaan u sheegay in xiligaasi Afrika ay nabad aheyd oo wax soosaarka ku mashquulsaneyd- waxa aan maqli jirney ama la tebin jirayna ay ugu badnaayeen wararka khasaaraha wata ee wadamada reer Galbeedka ka iman jiray.

Laakiin dagaalkii labaad kadib , waxaan u sheegay in Wadamada Galbeedku ay la yimaadeen siyaasad deganaansho oo aysan dalalkooda ugu ogolaan dhacdooyinkii hore kuwo la mid ah, kadib xiligaasi waxa warka uu illaa iyo maanta ka yimaadaa Afrika iyo Asia, sida qaraxyo, dagaalo iyo kacdoono madax lagu tuurayo, idinkuna markiina ayaa na dhegaysanaysaan marna na tebinaysaan, waxaan u sheegay in wararka Galbeedka yaalla ay hada u badanyihiin wararka dadka caanka ah (Celebrity News).

Dooda la xiriirta war-ka aad ayaan ugu dheeraanay waxa war ah iyo waxa aan war aheyn? Waxaan ka hadalnay saameynta warbaahinta Bulshada , sidoo kale waxaan kala faa’idney sida ay u shaqeyn karaan weriyayaasha caqabadaha ku hareeraysanyihiin, xubnaha u dooda xuquul aadanaha iyo qaabka Weriyuhu Bulsho wax uga bedeli karo isagoo aan ka tegin dhex dhexaadnimada.

Inkasta oo dadka Barnaamijkan igula jiray iyo kuwa aan u khudbadeenayeyba ay dhamaan ka yimaadeen wadamo kayga xooga ka degan dhinaca maamulka , waxbarashada iyo horumarka, hadana waxaan aad ugu faraxsana inaan wax u sheegi karo anigoo wax uga sheegaya khibradayda saxaafada, waxa ugu muhimsana waxaa uu ahaa feker isweydaarsi iyo in qofba uu sheego siduu wax u yaqaano, kadibna laga doodo waxyaabaha muhimka loo arko.

Arrinta Soomaaliya oo aad wax la iiga weydiiyey  dadka waxaan u sheegay in Soomaalidu yihiin dad wanaagsan oo haysta dal wanaagsan, laakiin uusan maanta wakhtigu lajirin, sababtoo ah dalkasta waxaa uu soomaray xilli uu burbursana, kuwo dhisana waxa dhacda inay timaado xili ay burburaan, waxaan u sheegay inaan rajo kaqabno maalin uun inuu dalkayagu noo hagaago, taasi oo aan hada fileyno ineysan fogeyn.

Macallimiinta iyo Maamulka Jaamacada iyo saaxiibada warbaahinta ee dooduhu na dhexmareyn, waxaan uga mahadceliyey inay isoo dhoweeyeen si fiicana iisiiyeen door muhim ah oo muuqda si aan wixii aan ku dhaamo ugu sheego iyana iigu sheegaan wixii ay iiga cilmi badanyihiin, waxaan u sheegay inaan Macasalameynayo aniga oo dhoolacadeynaya- sababtoo ah waxaan u rajeeyey inaan isugu nimaadno markale fagaarayaal kale oo adduunka ah iyo goobaha aqoonta warbaahinta.

Filim-ka “The Pirates of Somalia” waxaa lagu jilay Puntland.

Sanadku waa dhamaadkii 2008-dii Wuxuu filimku ku bilowmaya Jay Bahduur oo ah Canadian asal ahaan kasoo jeeda India oo raadinaya fursad uu ku noqdo weriye caan ah iyo qoraa buug taariikh-da gala, Isagoo Canada jooga ayuu kala dooranaya wadan uu kasoo waramo si uu aduunka isu baro, saaxiibkiis ayaa u dooraya Suudaan, laakiin isagu wuxuu dooranaya Soomaaliya iyo si uu ugasoo waramo arrimaha Burcad badeeda oo uu u arkay inaan waxbadan oo xog ah laga heyn.

Jay Bahduur waxaa uu taleefan ka helaya Maxamed Faroole nin isku sheegay, waxaana uu wargelinaya in ay ogolaadeen inuu Puntland yimaado oo wax ka qoro, Inkasta oo waalidkiis aysan ku raacsaneyn hadana Jay wuu ku qanciyey inuu u safro Soomaaliya, wuxuu soo raacaya diyaarad dad Soomaali ah la saaranyihiin markaasi ayuu ka degaya  magaalo loo ekaysiiyey Gaalkacayo oo uu kula kulmayo Jilaaga caanka ah “Abdi Barkhad” oo metelaya Turjumaan Cabdirasaaq.

Waxaa la geynaya Jay Bahduur Xarun Idaacadeed oo laga metelayo “Radio Garoowe”, waxaa uu halkaasi kula kulmaya Nin dhuuban oo muraayado xiran oo metelaya Maxamed Faroole, Idaacada  barnaamij ayaa markaasi ka socda,  kadib ninka metelaya Maxamed Faroole wuxu wacaya Aabihiis isagoo ku hadlaya Soomaali, waxaa Bahduur loo kaxeynaya Madaxtooyadda Puntland meel loo eekaysiyey, calamada Puntland iyo xitaa sawirada xafiiseed ee ka muuqda.

Halkaasi ayaa loogu geynaya nin xiran Isku-joog Buluug ah oo lagu metelayo Madaxweyne Faroole marka  ninkaasi la isbaro, waxaa uu isna baraya ninkale oo metalaya Omar Faraweyne Taliyaha Madaxtooyadda , Jay Bahduur wuxuu wareysi la yeelanaya ninka metelaya Faroole wuxuu ninkaasi sheegaya inuu Australia uga yimi si uu dalkiisa wax ugu qabto oo u dhiso, wuxuu aad ugu celcelinaya sida ay uga go’antahay ladagaalanka Burcadbadeeda. Wareysigu markuu dhamaado waxaa Bahduur lageynaya guri laga dejiyey magaalo loo ekeysiiyey Garoowe laakiin aan u fahmey  meel ku taala Kenya.

Inta uu filimku socdo waxaa la jilaya inuu Jay Bahduur wareystay Booyaax oo caan ka ahaa Puntland, waxaa uu ka wareysanaya sababta ay maraakiibta u afduubtaan, Booyaax ninka metelaya aad ayuu u difaacaya falalka Burcad badeeda wuxuuna sheegaya inay ahaayeen kaluumaysato lasoo weeraray oo is difaacaysa.

Sheeko uu qoraal iyo maqal ku gudbiyey isagoo Garoowe jooga Jay Bahduur ayaa u gadmi weynaysa kadib waxaa uu isku dayayaa inuu fuulo Markab yaalla Eyl oo uu warbixin kasoo diro, Cumar Faraweyne nin metelaya  oo wata illaalo badan ayaa Jay Bahduur u kaxeynaya Eyl, filimka waxaa lagu muujiyey iyagoo meel dhexe maraya ayeey istaagayaan , waxay ku leexanayaan qabuuro – Way is dul taagayaan oo u duceynayaan,  waxay Jay ku oranayaan halkan waa qabuurii qabiilkayaga “Reer Jarafle” oo aan u fahmey in Jay ka wado “Reer Jalafle” laf ka tirsan beesha Gobolka Nugaal oo ah qabiilka Madaxweynihii xiligaasi.

Filimka waxaa ka muuqda iyagoo baraya “Reer Jarafle” isna uu ka daba leeyahay “Reer Jarafle”, waxay ku oranayaan hadii lagu weydiiyo yaatahay waxaa dhahdaa reer jarafle, markay Eyl tagaan waxaa uu dadka u sheeganaya “Reer Jarafle”, aad baa loogu qoslaya loosoo dhoweynaya bulshada ayuu ka wareysanaya caqabadaha burcad badeeda.

Inkastoo Jay Bahduur isku dayayo inuu fuulo markab la haysto hadana waxaa lagu xirayaa inuu la kulmo nin lagu magacaabo Kumbiyuuter- arrintaasi waa ku adkaanaysa kadibna waa ka baaqsanaya markii ay arrintu ku dhowaato inay isku dhacaan illaalo la socota iyo Burcad badeedu.

Bahduur waxaa uu baranaya haweenay lagu magacaabo Maryan oo metelaysa gabadh qaadka iibisa oo maryan la dhaho lagu sheegay filimka inuu qabay Garaad oo isna caan ka noqday Puntland xiligii Burcad Badeeda, gabadhaasi si fiican ayeey English ugu hadli taqaan, wuxuuna ka iibsaday qaad si ay isu bartaan.

Jay Bahduur maalin isagoo u balansan inuu wareysto Garaad ayuu sii maraya Maryan oo joogta meeshii qaadka wuxuu oranaya qaad fiican iga iibi, yaa u wadaa bay ku oranaysa? Wuxuu oranaya ninkaaga Garaad, waxaa uu weydiinaya waxa uu jecelyahay in laga hadlo marka lala joogo, waxay u sheegaysa dharkiisa in la amaano ama wax laga weydiiyo , sababto ah wuxuu jecelyahay inuu si fiican u lebisto.

Boosaaso ayuu tegaya Jay Bahduur oo aad u cabsanaya wuxuuna ka welwelsanyahay sida ay isu qaabilayaan Garaad balse saaxiibkiis Abdi Barkhad oo jilaya turjumaan Cabdirsaaq ayaa howlaha u sakhiraya, ugu danbeyn  wuxuu kula kulmaya nin metelaya Garaad, meel kuraasta iyo miisaska loo ekeysiiyey kuwa meherada Boosaaso.

Bahduur wuxuu Garaad u sheegaya inuu Tie-giisa fiican yahay wuu weydinaya meeshu kasoo gatay, Garaad ninka metelaya ayaa dhoolacadeynaya oo uga jawabaya, hadana wuxuu wax ka weydiinaya Isku Jooga uu xiranyahay, kadib wuxuu hadyad usiinaya qaad, markaasi ayuu Garaad oranaya halkee ka keentay wuxuu Jay oo welwel ka muuqdo ku jawaabaya suuqa qaadka ee Garoowe, dhowr arrimood ayuu Jay kaweydiinaya Garaad burcad badeeda, laakiin wuxuu Garaad xanaaqaya marku lasoo qaado Booyaax, Garaad ayaa oranaya isku mid manihin Booyaax, kadibna wareysigasi halkaasi ayuu ku ekaanaya .

Intuu filim-ka socdo waxaa dhacaya weerarkii Burcad badeedu ku qaaday markii MV Maersk Alabama ee Mareykanku lahaa, waxaana warbaahinta laga baahinaya in Burcad badeed uu Mareykanku laayey. Jay si dhakhso ah waxaa ugu yeeraya ninkii metelayey Maxamed Faroole wuxuuna ku amraya inuu dalka ka baxo, Jay wuxuu ku doodaya inuu Canadian yahay oo uusan aheyn Mareykan, Laakiin waxaa lagu khasbaya inuu baxo.

Bahduur wuxuu la kulmaya Booyaax kadibna wuxuu Booyaax u sheegaya inuusan weerarkaasi ka danbeyn, markuu guriga tago ayaa Abdi Barkhad u sheegaya in Booyaax la xiray madaama Puntland ay la kulantay cadaadis Mareykanka ka yimid,  Jay wuxuu la kulmaya Maryan gabadhii qaadka gadi jirtay waxayna u sheegaysa in Garaad uu ka danbeeyay weerarka markabka dadka laga dilay dartiisna isaga looga aari doono hadii uusan dalka ka bixin.

Jay Bahduur wuxuu macasalaameynaya Soomaaliya isagoo ka dhoofaya magaaladii loo ekeysiiyey Gaalkacayo wuxuuna ku laabanaya Canada, Laamaha amniga ayaa weydiinaya su’aalo la xiriira Burcad Badeeda, kadibna wuxuu bilaabaya inuu qoro Buugiisa la magac baxay “Pirates of Somalia” oo ah buuga filimkan laga jilay, si fiican ayuu u iibsamaya sheekooyinka , qoraalada iyo muuqaalada uu kasoo gudbiyey Soomaaliya.

Qaabka filimka loo jilay, deegamada la booqanayo sida la isugu ekeysiyey  jabaqda iyo hadalka Soomaaliga ah oo inta badan filimku ku socdo, waa filim wakhti badan la geliyey in la metelo ugu danbeyna waxaa la baahiyey todobaadkan.

*Filim-ka waxaa jilaya  Even Peters oo ah jilaa caan ah, wuxuu metelaya Jay Bahduur oo ah ninka Puntland booqday ee qoray sheekada filim-kan laga sameeyay.

Waxaa filim-ka daawaday oo qoraalkan ka qoray Jama Deperani.

Booqashadaydii Maxkamadda "ICC"

Aniga iyo wafdi aan la socdo oo ka kooban xubno isaga kala yimid wadamo kala duwan oo aduunka ah waxaan booqanay Maxkamadda Danbiyada Adduunka ee International Criminal Court "ICC" oo ku taala magaalada Den Haag, Netherlands.

Waxay ku dhextaala meel biyo ah oo dhismayaasha loo qaabeyey si ka turjumaysa Awoodaha sharci ee Maxkamadda, waa dhowr dhisme oo kan dhexe yahay kan howsha ugu badan qabta marka la eego shaqada fulinta iyo xarunta go'aamada, sidoo kale waxa jira dhismayaal maamul, dabagal iyo kuwo sharci-dejin.

Si aad u heer sareysa ayaa loo illaaliyey amaanka xarunta waxa ugu horeeyey ee naloo sheegayna waxay ahayd inaan la ogoleyn sawir ama muqaal la duubo inta lagu dhex jiro Maxkamadda, dhowr baaritaan oo qeybtood si casri ah loo marayo ayaana ka socda albaabka hore iyo qeybta dhexe.

Dadka ila socday waxay isugu jireen Madaxda Hay'addo taageera warbaahinta, madaxda xafiisyo xuquuqul insaanka ka shaqeeya, weriyayaal iyo qareeno, dhamaana waa koox aan wada qaadanay aqoon kororsi la xiriira warbaahinta.

Waxaa nala socday wiil u dhashay dalka Suudaan, markii la isweydiiyey qofwalba inuu Passpor-kiisa lasoo baxo, ayaan xasuustay in Maxkamaddu raadineyso Madaxweyne Cumar Xasan Al-bashiir, waxana si hoose dhegta ugu sheegay muwaadinkii u dhashay Suudaan, hadalkayga iyo waxa kulmay qoladii Passpor-kiisa computer-ka ku fiirnaysay oo arkay oo dhoolacadeeyay.

Markaan gudaha galnay waxaa nala geeyey qeyb loogu talagalay in dadka martida ah iyo kuwa booqashada u yimaada lagu siiyo wixii xog ah ee la xiriira Maxkamadda , sida ay u shaqeyso iyo isbed bedelada ay soo martay.

Waxaa noo waramay William Saint-Mchel oo lataliye sare oo dhinaca sharciga u ah Madaxweynaha Maxkamadda, Emma Fernandez Ruperez oo madax ka ah qeybta dabagal-ka Kiisaska iyo Anne-Aurore Bertrand oo qaabilsan xiriirka dibada iyo Xafiiska Iskaashiga.

Maxkamadda waxaa ku mideysan 124 dal, 33 ka mid ah waa African, 19 waa Asia, 18 waa Bariga Europe , 28 waa laatiin America, 25 waa galbeedka Europe iyo Waqooyiga Mareykanka. Wadamo ay ka midyihiin Soomaaliya iyo Suudaan kama mid ahan Maxkamaddan.

Iyadoo su'aalo la weydiinayo Madaxda Maxkamadda ayaan weydiiyey Emma Fernandez Ruperez, Waxaa ka mid ah in la idinku eedeeyo ina Madaxda Afrika keliya dabagalka iyo xukunka ku sameysaan, arrintaasi sidee u saameysa shaqada aad heysaan iyo kalsoonida Maxkamadda?

Waxay tiri "Waa nala dhaha sidaasi waana maqalna, Laakiin waxaan idiin sheegaya wax walbo oo shaqo ah oo la qabtay ama wadan kasta oo Afrika ah oo Maxkamaddu dabagal iyo go'aamo ka sameysay, waxaan ku sameynay wax kasta dalab wadankaasi ka yimi , wadankasta iyaga soo dalbada in la baaro arrintooda"

Waxaan weydiiyey Soomaaliya arrinteeda muddo waa qasneyd, muddo ayeeyna nagu qaadatay inaan colaad iyo dagaalo kasoo kabano, inkastoo aanan Maxkamadda ka mid aheyn, hadana majirta wado aad kula xisaabtami kartaan hogaamiyayaasha danbiga lagu helo.

Waxay tiri "Waa run Soomaaliya kuma jirto halkan, waxa dhacaya hadana gudaha Soomaaliya uun bey ku egyihiin, marka ma jiri karto qaab aan u wajahno, Laakiin hadii ay soo baxdo arrin kala dhexeysa wadan Maxkamaddan ka diiwaangashan- oo hogaamiyayaashu wadankasi wax ka sameeyaan markaasi oo kale waa la geli karaa kiiska iyadoo loo marayo wadanka Maxkamaddan ku jira ee ay wax kala dhexeeyaan"

Waxaan weydiiyey, Aduunka maanta danbiga ma galaan Madax iyo Siyaasiyiin oo kaliya, waa dhacda in ay awood raadis wax badan u sameyn karaan siyaasiyiin, Laakiin sidoo kale waxaa jira dhinacyo ama hogaamiyayaal iyana wax dila, oo qeybtood xukun raadis ah , waxaa ka mid ah Xoogaga ka dagaalamaya Nigeria , Syria , Ciraaq iyo Soomaaliya - dhinacyadaasi ajendihiina kuma jiraan miyaa, mise idinku waxaa daba gashaan danbiyada Siyaasiyiinta oo qura?

Waxay tiri "Waa sax aduunka danbi magalaan siyaasiyiin oo keliya , sida sheegtay ururo argagixiso, ama kooxo hubeysan ama dhiniacyo kale ayaa jiro, anaguna inta badan tilaabooyin waan ka qaadna balse waxay ku xirantahay wadankaasi inuu ku jiro Maxkamadda iyo inuu soo dalbado baaritaan, mar walbo waxaan wajahna awooda ugu sareysa dalkaasi oo ah dadka masuuliyaddu saarantahay ee Madaxda ah"

Wiil u dhashay Suudaan ayaa weydiiyey gabadhii, Madaxweynaheyga waad raadinaysaan, hadana wuu safra xitaa wuxuu tegay South Africa oo ku jirta Maxkamaddiina lamana xirin, sidee u aragteen arrintasi maxa sameyseen ?

Waxay tiri "Waa run Maxkamaddu waa raadinaysa Madaxweyne AlBashiir, waana la soconay inuu booqday South Africa, waan la xiriirnay dalkaasi oo kala hadalnay arrintaasi, runtii anagu ma u dirno Booliis qofka soo xira, Laakiin Wadamada Maxkamadda ku mideysan ayeey tahay waajibkooda inay xiraan, iyagaan cadaadis ku saarnaa".

Markii aan is xogwareysiga dhameysanay waxaa nalagu casumay inaan dhegaysano dacwad si toos ah xarunta uga socotay, qalabka dhegaha ee wax lagu dhegaysto ayaa qof walba dhegaha gashtay, waxay dacwadu ku socotay labo luuqadood English iyo France , markaasi adiga ayaa doorkaaga leh taa fahmeyso oo ku dhegaysanayso.

Waxyar kadib ayaan kasoo baxnay dacwadii iyadoo nala tusay sida wax u dhacaan , kiisaska dacwada , cadeymaha qaabka loo soo bandhigayo , qareenada doodaya iyo garsoorka siduu u shaqeynayo.

Kadib waxaan macasalaameynay Madaxdii nala kulantay iyo shaqaalihii na caawiyey ee na kala tusayey dhismayaasha kala duwan. waxaa nalagu sagootiyey buugaag iyo qoraalo ka sheekaynaya xarunta ICC iyo siday u shaqeyso iyo taariikhdeeda, sidaasi ayaan aniga iyo saaxiibaday ku dhameysanay booqasho hal maalin qaadatay oo aan ku tagnay Maxkamadda Danbiyada Aduunka ee ICC.

Waad mahadsantahay inaad akhriday qoraalkayga.

Tallo: Qaraxii Zoobe iyo Cududa Shacabka

                                                                   

Shacab iyo Ciidan wada Shaqeynaya

Qaraxii ugu weyna uguna khasaare badnaa ee ka dhacay Soomaaliya ayuu ahaa qaraxii Isgoys-ka Zoobe, wuxuu galaaftay nolosha ku dhowaad 300 oo qof, wuxuu dhaawacay tiro intaasi la mid ah, wuxuu dumiyey dhismayaal, burbur waddo iyo mid maaliyadeed ayuu sabab u noqday.

Nolosha Bulshada Soomaaliyeed wuxuu ku noqday mid aad u taabtay, tacsida iyo tiiraanyadu waxay noqotay mid lawadaagay, ilmada indhaha ka qubanaysa waxay ahayd waxa keliya ee laga-sina gobol kasta iyo degmo kasta, hadii celcelis ahaan si qiyaas ah loo cabiro 3-dii qof dadka Soomaaliyeed qof ayaa ehelkiis, ama saaxiib shaqo, ama qof uu yaqaano qaraxaasi ku dhintay. 

Shacabka Soomaaliyeed falcelinta qaraxan waa ku midoobeen sida wax walbo loo qeybsaday ayaa xitaa Gurmadka Qaran iyo garab istaaga dhibanayaasha loogu midoobey, waxaa meeshaasi ka soo baxday in dhinaca kale marka laga soo fiiriyo qaraxu uu maanta mideeyay Shacabka Soomaaliyeed.

Tallo:-

Dowladda Federaalka Soomaaliya waxay haysataa fursad dahabi ah, waxay haysataa shacab uu mideeyay xanuunka qaraxaasi iyo kuwii la midka ahaa, waa Shacab aan rabin maalin walbo inay qarax ku waayaan dadkooda, Midnimada Shacabka iyo dareenkoodu inuu heerkan gaaro mahan fursad marwalbo la heli karo.

Madaxweyne Farmaajo waxaan kula talinayaa inuu ka faa'ideysto fursadan isku duubnida shacabka, waxaana looga faa'ideysan karaa in lala yimaado siyaasad lagu hago cududa shacabka ee mideysan iyo in loo dejiyo qorshayaal kala horeeya oo dhamaan ay ka dhex muuqdaan guulaha isbedel uu shacabku isagu dareemayo mahan dolwadda! 

Waxaan soo jeedinaya in habka amniga looga shaqeeyo hada wax badan laga bedelo, sida in la sameeyo Guddiyo heer qaran ah oo ilaaliya cududa shacabka iskuna xira Ciidanka iyo dadweynaha, waxaa ka farcami kara guddi hoosaad ka shaqeeya in shacabka qeybtood ay toos ciidanka ula shaqeeyaan iyagoo helaya damaanad xogtooda lagu illaalinayo.

Guddigu magaalo kasta dad ayaa u joogaya waxana ay la shaqeyn karaan ciidamada Federaalka iyo kuwo maamullada, xubnaha Degmooyinka iyo Gobollada jooga shacab ayaa magaalo kasta ciidanka la shaqeynlahaa, waxaan ku tallinlahaa in lasameeyo abaalmarino lasiiyo dadka amniga caawiya kadib waxay magaalo kasta iyo shacabkoodu ku tartami lahaayeen waxa ay qabteen, heerka ay amniga gaarsiiyeen iyo sida ay khataraha uga hortageen, sida ay hada ugu tartamayaan lacagaha Gurmadka Qaran.

Waxaan soo jeedinaya Xarumaha Isgaarsiitna nooc walba iyo Gobolkasta in Dowladda dib ula shirto Hadii uu Madaxweynuhu la kulmo mulkiilayaasha waa kasii fiicantahay, si loo hirgeliyo in la dhegaysto dhaqdhaqaaqyada iyo taleefanada, Qorshaha labaadna waa marka dowladdu la wareegto gobollada hada gacanteeda ka maqan- Shirkadaha in lagusoo rogo in aysan kaadh-taleefan siin qof aan damiin iyo xog sawir laga heyn.

Xarumaha lacagaha lagu keydiyo iyo kuwa xawila iyo adeegyada lacagta danabeysan ee taleefanka la isugu diro waxaan soo jeedinlaha Guddiga heer qaran ee aan hore usoo sheegay in xubno u gaar ah Maaliyadda loogu daro oo ay la shaqeeyaan Wasaarada Maaliyada iyo laamaha amniga, si loola socdo lacagaha taleefanada lagu dirayo iyo kuwa la isugu xawilayo shirkadaha.

Qorshayaashan iyo wixii lagu dari karo oo aad loo turxaan-bixiyey ha la isla dejiyo, iyadoo shacabka doorkooda qadanayaan hana noqoto mid la joogteeyo, yeysan noqon markii wax dhacaan in wax laga jawaabo.

Fursada shacabka waxay ku xirantahay hadba inta ay kasoo wareegto xiligii nabarku gaaray, gees lo'aadna sidiisaba kulaylka ayaa lagu gooyaa, inta ay cusubtay ha laga faa'dieysto shacabka midnimadiisa hadii kale waxaa suuragal ah in xowliga uu ku socdo dareenkoodu uu qaboobo, kadibna ay illoowaan , hadhowtona sheeko uun lagu sheego qaraxii Zoobe, sida hore u dhacday qaraxyadii ka horeeyay.

Alla ha unaxariisto dadkii dhintay, intii dhaawacantayna Alla ha caafiyo .

Puntland iyo 19 sano.

Puntland ayaa 19jirsatay, waxaana ay 1-da August  ku beegantahay sanadguuradii 19-aad ee kasoo wareegatay markii la dhisay Puntland 1998-dii.

Maamulkan oo ahaa kii labaad ee Soomaaliya looga dhawaaqo Somaliland kadib, waxaa uu ku bilowmay shirar dhexmaray beelaha Puntland oo markii danbe isku raacay inay ergooyin isu yimaadaan kadibna maamul la dhiso.

Waxaa xiligaasi loo doortay Madaxweyne Alla Ha'unaxariistee Cabdulaahi Yuusuf oo soo dhisay dowladd ka kooban 9wasiir, 2001-dii markii ay dhamaatay saddexdii sano ee ugu horeysay oo la gaaray wakhtigii cahdigu ku ekaa 31-June, waxaa bilowmay khilaaf dastuuri ah oo sababay in markii danbe Puntland gasho dagaal dhexmaray Gen Cadde iyo Cabdulaahi Yuusuf.

Bilo kadib waxaa heshiiyey Gen Cadde iyo Cabdulaahi Yusuuf , Yuusuf ayaa 10 October 2004-tii loo doortay Madaxweynaha Soomaaliya, waxaana intuu ololaha ku jiray sii haye xilka Madaxweynaha ahaa Madaxweyne ku xigeenkiisii Maxamed Cabdi xaashi.

11-October 2004-tii illaa 01 January 2005-tii Waxaa Madaxweyne ka noqday Puntland Maxamed Cabdi Xaashi oo dhameystiray muddadii ka harsaneyd xilka Madaxweyne Cabdulahi Yuusuf oo noqday Madaxweynaha Soomaaliya. Xiligaasi waxaa Madaxweyne ku xigeen ka noqday Puntland Maxamed Cali Yuusuf Gaagaab.

2005-tii Doorasho dhacday oo ay ku tartameen siyaasiyiin dhowr ah oo uu ku jiray siihayaha xilka Madaxweynaha Maxamed Cabdi Xaashi, waxaa ku guulaystay Madaxweynaha Puntland in uu noqdo Alla Ha'unaxariiste Gen.Maxamuud Muuse Xirsi Cadde.

2009-dii markii uu dhamaaday xilkii Madaxweyne Cadde, waxaa doorashadii xigtay Madaxweyne ku noqday Cabdiraxmaan Faroole oo wasiir kasoo noqday dowladihii Cabdulaahi iyo Cadde.

2014-kii Doorashadii Puntland waxaa ay ahayd mid ay ku tartameen dhowr iyo toban siyaaasi oo uu ku jiray Madaxweynihii xilka hayey Faroole, Doorashadaasi waxaa ku guulaystay Cabdiweli Maxamed Cali Gaas oo Wasiir qorsheyn iyo Ra'isalwasaare kasoo noqday Soomaaliya.

*Caqabadaha iyo Fursadaha hogaanka:-

*Madaxweyne Cabdulaahi Yuusuf : Wuxuu sameeyay haykalka Puntland u dhisantahay intiisa badan weliba arrimaha ciidamada, wuxuu caqabad la kulmay dagaalkii Puntland gudaheeda ka dhacay, waxaana uu guul gaaray inuu Calankii Soomaaliya ku celiyay Villa Soomaaliya.

*Madaxweyne Maxamed Cabdi Xaashi: Wuxuu diyaariyey Aasaaska kadib , doorashadii kowaad ee Puntland ka dhacda oo nabad ku dhamaata , Caqabadaha uu la kulmay waxaa ugu weyneyd mid dhaqaale madaama uu bari taaray Madaxweyne Yusuf oo madaxtinimada Soomaaliya u socday.

*Madaxweyne Cadde Muuse: Wuxuu sameeyay Maxjaro iyo Macdan baaris iyo weliba asaaska iyo fekradda garoonka diyaaradaha ee Boosaaso.

Wuxuu caqabado la kulmay, dagaalkii Maxkamadaha oo uu uga qayb qaatay dhaqaale ahaan iyo ciidan ahaan, dagaalkii Majiyahan iyo qabsashadii Laascaanood.

*Madaxweyne Cabduraxmaan Faroole: Wuxuu guul ka gaaray burcad badeeda , wuxuu hirgeliyay nidaam ku ad adag federaalka sida heshiisyadii Garoowe iyo Gaalkacayo.

Wuxuu saxiixay heshiisyo ay ka midyihiin Airport-ka Garoowe ,Jaamacada Badhan ,dhismaha ciidamada badda ee Puntland iyo hirgelinta Xarunta Madaxtooyada Puntland ee Garoowe.

Wuxuu caqabado la kulmay, dagaalkii Galgala iyo in uu ku guuldareystay hirgelinta nidaamka Asxaabta badan oo uu isugu isku dayey.

*Madaxweyne Cabdiweli Gaas: Wuxuu hirgeliyay doorashadii Aqalka Hoose , wuxuu hirgelinteeda bilaabay wado laami ah oo isku xirta Ceel-daahir iyo Ceergaabo, wuxuuna hirgeliyay garoonka diyaaradaha Boosaaso oo uu ka dhabeeyay.

Mashaariicda uu Gaas keenay waxaa ka mid ah kan dekadda Boosaaso, Qorshaha Wadada laamiga ah ee Eyl iyo dhismaha garoonka diyaaradaha ee Gaalkacayo.

Wuxuu caqabad la kulmay Duulaan noocyo badan oo Alshabaab kusoo qaaday Puntland, Gadood ciidan oo salka ku haya cabashooyin mushahar iyo Xukuumadiisii oo noqotay tii ugu horeysay Puntland ee halmar uu baarlamaanku rido.

Soomaaliya Maxaa la gudboon?

Marka aad maqasho sida ay xowli ugu socoto arrinta Qadar, oo Sacuudiga, Imaaraadka iyo wadamo kale oo carbeed ay xiriirka u jareen hadana ugu dareen xayiraado cir, dhul, bad, isgaarsiin iyo duulimaad. Waxaad isweydiinaysa Soomaaliya maxa la gudboon?

Wadamada xiriirkii ka dhexeeyay xumaaday waa kuwo mid walba uu dalkeenu xiriir gaar ah la leeyahay, ha ahaado xiriir diblumaasiyadeed, mid taageero bani'aadantinimo iyo mid dhaqaale. waxaa jira wadamada qaar inay Soomaaliya kala shaqeeyaan arrimaha ammniga iyo maalgashiga.

Sacuudiga , Imaaraadka iyo Qadar, waa saddex wadan oo uu wada booqday Madaxweyne Farmaajo, mid ka mid ahna Madaxweynaha iyo Ra'isalwasaaruhu labaduba waa booqden, waxaa jira balan qaadyo tageero dhaqaale iyo kuwo arrimaha bani'aadanitnimada ah oo ay dowladda Soomaaliya gaar uga soo heshay dalkasta.

Soomaaliya Maxaa la gudboon?

Waxa ugu horeeya waa in aan lagu deg degin nooca go'aan ee laga qaadanayo xaalada cusub, waxay u baahantahay in si fiican looga fiirsado iyadoo guddi loo saarayo. in laga doodo dhinaca la raacayo waxaa aad uga muhimsan in laga doodo in dhinac la raaco iyo in dhex dhexaad laga noqdo.

Dowladda oo maskaxda ku haysa sida ay Soomaaliya weli ugu nuglaankarto wadan kasta oo ay cadaawad la sameysato, waa in ay arrintan ka fekerta, waa in maskaxda lagu hayo waxa ka dhalan kara hadii Qadar la raaco? oo Imaaraadku uu heshiisyo kula jiro Somaliland iyo Puntland, dhinaca kale waa in laga fekerayo hadii Sacuudiga la raaco, waxa saameyn inooga iman karta dhinaca Qadar.

Dhexdhexaad :

Hadii aan la dhayalsan xaalada, Soomaaliya waa in ay dhex dhexaad noqoto, taasi lafteeda waxay u baahantahay farsamo iyo feker, waxa la wada ogyahay waa in dhex dhexaadku uusan aheyn inaad gacmaha laabato , indhahana ka qabsato waxa socda oo aad hubto in aan labada dhinac, midna uusan kugu soo liiceyn! waa in dowladdu ay farsamo ku darto dhex dhexaadnimada muujinaysa sida ay labada dhinac ugu simantahay.

Soomaaliya si ay u qaadato door muhim ah oo dhex dhexaadinimo, waa in ay dowladdu la xiriirto ururka  (GCC) oo ay wadamada gacanku ku mideysanyihiin, kadibna u sheegta sida ay uga xuntahay waxa dhacay, una soo bandhigtaa doorka ay ka qaadanayso waan waan la isugu keenayo labada dhinac, oo hore ay ugu fekereen Kuwait iyo Turkey.

Tallaabadan waa qaab ay dowladdu uga bad baadi karto in labada dhinac mid uu usoo dhuunto ama gaar ula soo xiriiro, in Soomaaliya door ku dhexyeelato heshisiinta wadamadaasi waxay sidoo kale yareynaysa khatarta dalka uga iman karta coladaasi, waxayna fursad dalka u siinaysa in labada dhinacba aysan colaad u qaadin , xiriirka diblumaasiyadeed iyo midka taageerona uu bad baado.

Anigu waxaan qoray fekradayda, adiguna fekradaada iigu dhaaf  qeybta falcelinta (comments-ka).

Waan kaaga mahadcelinaya, inaad akhrisay qoraalkayga.

Xilwareejintii Xasan iyo Farmaajo (Waxaan qoray waxaan u soo joogay)

Xasan oo calanka u dhiibaya Farmaajo

Waxay ahayd 16kii Febraayo 2017, Madaxweynaha cusub ee Soomaaliya Maxamed Cabdilaahi Farmaajo ayaa maanta si rasmi ah xilka ugala wareegay madaxweynihii hore Xasan Shiikh Maxamuud.

Waxaa xilwerejinta lagu bilaabay kulan dhexmaray labada masuul ee isbedelaya, waxay isku wareejiyeen xogo iyo ducoments la xiriira heshiisyada , mashaariicda socda, balamaha iyo xogo shaqo.

Farmaajo iyo Xasan kadib waxay wada booqdeen hantida qaran ee lagusoo helay magaca Madaxweynaha Soomaaliya oo isugu jirta Dahab, dheeman , luul iyo waxyaabo kale oo qaali ah , Madaxweynihi hore Xasan shiikh ayaa alaabtan oo ay ku jirto seefta dahabka ee caanka noqotay ku wareejiyay Madaxweynaha Cusub Farmaajo.

Kadib waxay wadajir ula hadleen Weriyayaasha , Xasan shiikh oo ay u ahayd maalintii ugu danbeeyay xafiiska uu joogay 4sano, waxaa uu sheegay in uu aad ugu faraxsanyahay in uu xilka ku wareejiyo Madaxweynaha cusub Farmaajo.

Dhiniciisa Madaxweynaha Cusub Maxamed Cabdilaahi Farmaajo oo isna hadlay markiisa waxaa aad u amaanay sida wanaagsan ee uu maanta xilka ula wareegay, isagoo u mahadceliyay madaxweynihii ka horeeyay.

Labada masuul ayaa soo wada socday iyagoo ku dul lugeynaya roog gaduudan ayeey yimaadeen barxada madaxtooyada halkaasi oo ay ciidamada Bambay-da Salaan ciidan ku sagootiyeen Madaxweynihii hore Xasan Shiikh Maxamuud kuna soo dhoweeyeen madaxweynaha cusub.

Astaankii qaranka markii la tumay, waxaa loo keenay Xasan Shiikh Calankeena oo uu ku wareejiyay Madaxweynaha Cusub , aad bay u qurux badneyd markii labadooda oo wada haya ay halmar kor utaageen.

Iyagoo dhoolaca cadeynayaa , mar is gacan qaadaya , marna aad isugu soo dhowaanaya iyagoo kaftamaya, ayeey labadooduba salaan gacan taag ah wada salaameen dhaamaan dadkii oo iyaguna sacab ku biiriyay xaflada.

Waxay uwada tageen oo gacan qaadeen Madaxdii kale ee dowladda ee kulanka joogay, Gudoonka labada Aqal, xubno ka tirsan labada gole , saraakiil ciidan iyo mid madaxtooyo.

Intaasi kadib Madaxweynihii hore Xasan Shiikh Maxamuud ayaa madaxtooyada ka raacay , gaari cad oo ah nooca la yiri xabadu kama dusto, waxaana ilaa gaariga sii dhoweeyay madaxweynaha cusub Farmaajo.

Waaan kaga mahadcelinaya in aad akhriday qoraalkayga

Jama Deperani

Aniga iyo Gabadhii yarayd. (waxaan qoray 5-June 2016).

Xili subax hore ah ayaan soo istaagay Garoonka diyaaradaha Hargeysa ee Cigaal Airport, Hargeysa habeen ayaan markaasi u hoyday anoo ka imi Garowe, Waxaana u duulayey Jabuuti weliba anoo u dag dagsan doorashada oo aan dhowr maalin ka dib dhacay xiligii shaqada.

Dhowr meelood oo la isku baaro oo kala dan danbeeya ayaan ka gudbay ilaa ugu danbeyn aan tegay qaybta sugista diyaarada, markaan ka war helay in aysan weli iman diyaaradii aan raaci laha ayaan dalbaday koob Shaah ah waxaana kusoo laabtay meeshii aan fadhiyey.

Waxaan bilaabay in aan qalin iyo buugyar lasoo baxo , si aan u hubiyo taleefanada dadka Jabuuti iiga horeeya , Dadka ay tahay in aan la kulmo, Balamaha iyo qorshayaasha shaqo ee aan doortay iyo sidaan u wajahayo. Anigoo isku mashquulsan ayaan maqlayaa hooyo iyo ilmaheeda wada hadlaya. Waxay fadhiyaan dhinaca aan kursiga ka fadhiyo mahane dhinaciisa kale.

Waa hooyo hal ilmo dhabta kusidata, Hal ilmo oo kalena uu soconayo oo hadlayo, gabdho kale oo ay isku safaryihiin ayaa iyana la socda. Ilmaha ay la hadlayso waa gabadhyar oo ay aad u kool koolinayso, waxay dhowr jeer u kacday cabitaan qanciya in ay usoo iibiso hadana markay so gado ayeey yarta yari dhahda kan marabo.

Gabadhii yarayd ayaa usoo dhaqaaqday dhinacayga , waxayna damacday in ay qaadato koob-ka shaaha ah ee aan dalbaday oo markaasi la keenay, waan dareensana kulka koobka in uu gacanteeda xanuujin karo , sidaasi darteed waxay noqotay in aan la hadlo waxaan ku iri “Maya yariisey kan waa kulayl, waxaa loogu talagalay Dadka waa weyn” waxaana ka qabtay gacanta ay lasoo tiigsatay.

Gabadhii yaraydi: Anigu kanaan rabaa.
Aniga : kan mid la mid ah oo adiga laguugu talagalay ayaan ku siina , haye dheh.
Gabadhii yarayd: Haye, balan ma tahay.
Aniga : Waa balan.

Waxaan u sheegay Hooyadeed in aysan Shaaha deynayn hadii aan loo keenin wax Shaah u eg , laakiin ay iyada cabi karto , Hooyadeed waxay tiri maxaan siiyaa wax kasta waa igu diiday wa mid dhib badan yarta yar eh. Waxaan ku iri aniga ayaa wax usoo gadaya , kadibna waxaan geeyey super-market meesha kuyaal, iibiyihii xarunta ayaan ku iri saaxiib waxaad isiisa hal cabitaan oo ah Caano-iyo Chocolate la isku daray. Markii uu isiiyey ayaan ugu shubay caag sida bakeeriga u samaysan oo Hal-mar isticmaal ah (One time use) oo ay ka dhex arki karto, kadib iyadoo ku qanacsan oo u haysata in aan isku wax cabeyno ayeey meel la fariisatay.

Way igu soo laabatay hadana yartii yarayd , Waxaan ku iri Shaahaygii waan dhameystay adiga kaaga ma dhameysatay wax ma iga siinaysa ? Waxay tiri waan dhameystay Laakiin Hooyo buskutkii ayeey ii diiday. Hooyadeed baa itiri bacdasi buskutka ah sidan marba mid u keenayey waa diiday, Markaan arkay sida Hooyadaasi ay uga mooral-xuntahay in ilmaha yar diiday inuu wax cuno ayaan waxaan ku iri aniga ayaa usoo gadaya. Waan kaxeeyey waxaan geeyey isla dukaankii waxaan iri Buskutyada dhan tus kay taabato baan u gadaya , waxay qabsatay Buskut-ka somalida u taqaan Faarad.

Markaan kusoo celiyey yartii hooyadeed ayaan waxaan u imi iyada iyo gabdhihii kale oo qos qoslaya , waxay idhaheen maanta dhan waan kusoo saari weynay Ilaa Deperani Show baa ahayd! waxaan ku iri Jama baan ahay Deperani Show waa barnaamij magaciis , markaasi bay ii sheegeen in qoyska uu yahay reer USA ayna ku xiranyihiin shaqadayda.

Wax yar kadib Aniga oo Taleefan ku hadlaya , ayeey yartii hadana igu soo laabatay waxay fariisatay dhinacayga , marba shay ayeey alaabta ku ciyaaraysa anigana waan ka celinaya , markii aan Taleefanka dhameystay ayaan ku iri magacaa , markaasi bay itiri “Basra” waxaan iri wa magac fiican , laakiin aniga ma itaqaan, waxay iigu jawaabti Abti.

Diyaarada ayaan gudaha u galnay, hadana gabadhii yarayd weli meesha ayeey dhex ciyaar ciyaaraysa hooyadeedna marba sasabid baryo, amaan , ayeey isku xejinaysa si ay u maqasho oo kursiga diyaarada u fariisato , Markaasi baan kor ula hadlay oo ku iri yareey hooyada maqal oo fariiso. Waxay itiri adi hooyada kulama socoto? Markaasi baan ku iri Hooyaday ayaan hada u socda ii imow bay itiri iyadaan maqlay oo u socda , adigana hooyada maqal oo fariiso, markaasi bay cabaar fadhiday.

Waxyar kadib ayeey bood booday hadana , Hooyadeed way sasabo-xoogleynaysa kadib waxaan ku iri basra-yar hadii aad boodo wa dhacaysa, markasi bay tiri kadibna ? waxaan iri diyaarada ka dhacaysa , way ku celisay kadibna? markaasi baan iri hada diyaarada ka dhacdo wa dhimane! Markasi bay intay kursigayga iigu timi igu tiri marka dhinto see noqonaya ? Waan fekeray xooga! Gacantayda ayaan indhaha ka saaray oo iri maxa aragta , markasi ayeey tiri madow , markaasi baan iri saas ba noqon hada dhimato. Kadib way aamustay in ay ciyaarto waxay ka dooratay in ay mobilekayga iyo shandayda ku ciyaarto.

Diyaarada ayaa cagaha dhulka dhigtay, waxaan ka degnay Garoonka diyaaradaha ee Jabouti, markii nalagu wargeliyey in aan is diyaarino intayada jabuuti ku haraysa , ayeey yartii ku dhegtay taleefankaygii , waxay noqotay in aan iraahdo taleefanka safarka danbe ayaan kusiina laakiin hada qalinka iyo buugan yar qaado labadii ayeey iga qaadatay, hooyadeed ayaa itiri Aabaheed ayaan u sheegaya in ay Deperani Show kala soo hartay buuga iyo qalinkaas.

Gabadhaa yar iyo Hooyadeed aniga waxay isoo xasuusiyeen caruurnimadaydii Hooyaday oo isiisay Hilib kasoo haray neef reerku qashay , kadibna aan diiday oo dalbaday orgi yar in la ii qalo, markii ay keligay ii qashay orgigii ayaan hadana diiday.

Hooyo waa hooyo.

Waan kaaga mahadcelinaya in aad akhriday qoraalkayga.

Xaqna la iguma xirin, xaqna la iguma siideyn. waxaan qoray 29 November 2015

Waxaan ku faraxsanahay inaan markale halkan kuwada xiriirno , kadib 11-maalmood oo aan xirnaa (18-November illaa 29 November 2015). Waxaan ka mahadcelinaya daddaalkii Habeen iyo maalinba socday ee ay Ururka Saxafiyiinta Puntland ee MAP iyo Xafiiska Difaacaha Xuquuqul Aadanaha Puntland u sameeyeen siideyntayda.

Ururka Saxafiyiinta Soomaliyeed ee NUSOJ , Ururka saxafiyinta Somaliland ee SolJa , Ururada kale ee weriyayaasha qurbo joogta ah iyo dhamaan weriyayaasha afsomaliga ku hadla ayaan iyagana uga mahadcelinayaa sida ay uga damqadeen xarigayga.

Beesha Caalamka gaar ahaan Xafiiska Qaramada Midoobey iyo Saaxiibkay Nicholas Key waxaan uga mahadcelinaya , go’aankiisa la xiriiray xarigayga . Dowlada Federaalka Soomaaliya si gaar ah wasaarada warfaafinta , Siyaasiyiinta Soomaaliyeed iyo Xildhibaanada Baarlimaanka Puntland ee iyaguna arintayda ka hadlay iyagana waxaan lee’ahay wa mahadsantihiin.

Xarigayga waxaa loo maray wado aan sharci aheyn , waxaana la isoo daayey iyadoo aan la igeyn maxkamad oo aan lasoo bandhigin wax eed ah oo la ii haysto , midaasina sharci mahan! Waxaan dalbaday in maxkamad la igeeyo si dadka bal loogu cadeeyo waxa la igu xiray , Laakiin arintaasi markii Ururka Saxafiyiinta Puntland codsaday lama sameyn! Sababtuna wa in la waayey wax la igu eedeeyo, taas ayaa keentay in hadana la isoo daayo maxkamad la’aan!.

Mar hadii la ixiray , oo Maxkamad xitaa la I geyn waayey , oo eed la ii waayey , waxaan rajeynaya in hada kadib aan ka baaqsan doono handadaadii sida tooska iyo sida dadbanba isoo gaari jirtay.

Waxaan rabaa inaan halkan ku sheego in xariga la I xiray uusan waxba saameyn ku yeelan doonin shaqadii aan hayey , Oo la micno ah inaan noqon doonin mid aarguta ama mid u shaqo gaabiyey cabsi darteed! Sababto ah shaqada aan heyno ayaa na bartay in hadaan nahay weriyayaasha soomaaliyeed aan qabatino Eed , Xarig , Hanadaad iyo dil.

Waan ogahay in shaqada aan hayo aysan dadka oo dhan igu wada jeclaneyn , hadana sidoo kale aysan igu wada naceyn, waayo shaqo aad qabatay ayaa dhinacna raaligelinaysa dhinaca kalena uu aad u dhibsan karaa. Sababtu waa inaan sheegno waxa dhacaya , waxa dhacayana mar walbo ma noqon karaan wax qof ama dhinac gaar ah qancinaya.

Dhamaan dadweynaha Soomaaliyeed meel walbo oo ay joogaan waan uga mahadcelinaya sida ay xarigayga uga damqadeen , si gaar ah waxaan ugu mahadcelinaya saaxiibadayda (facebook) ee ka badan dhowr-iyo tobanka kun. Weliba kuwooda sida hufan u hadlay ee iyagoon cidna ku xadgudbin dareenkooda muujiyey.

Ilaah baa mahad leh.
Jama Deperani

Cadde wuxuu ahaa cadde

Alla Ha'unaxariisto Cadde Muuse Xirsi

Anigu waxaan maqlay aniga oo yar , waxaan arkay anigoo ardey ah waxaana bartay aniga oo ah weriye socod barad ah, isagoo ah Madaxweynaha Puntland ayaan dhowr jeer wareystay anigoo idaacad ka shaqeeya, maalintii danbe ayaan ugu tegay madaxtooyada Boosaaso markaan is baranay oo uu muuqayga arkay ayuu igu yiri ma’adigaa ninka i wareystay markaasi baan ku iri haa madaxweyne wuxu igula kaftamay waxatahay “weriye yar oo weyn” isaga oo ula jeeda muuqayga iyo codkayga.

Waan qoslay, waan kaftanay waxaana uu u sheekanaya si furan oo aysan waxba ka muuqan islaweyni iyo hab maamuusid. Dhowr bil kadib ayaa Maxkamadihii islaamiga waxay qabsadeen Kismaayo iyagoo leh barakada ayaa noo yeertay, maalmo kadibna waxay soo aadeen Puntland, Aniga oo Boosaaso jooga ayaan Cade Muuse taleefan kula hadlay isaga oo Galkacayo Jooga markaasi baan ku iri Madaxweyne waa Jaamac Dabaraani wuxu iigu jawaabay haa waan ku arkaa!

Waan ku arkaa! Qof walbo waxa uu u maleyn karaa wa ku garanaya , Laakiin anigu waan fahansana in Cade warkiisa cadyahay oo uu ula jeedo waan ku fahmaya waxa aad doonayso, oo la micno ah waxaad rabta inaad iga wareysato maxkamadaha soo socda.

Noloshiisa waxaa uu ahaa shakhsi jecel in uu yiraahdo wixii run ah oo markaasi uusan qof walbo aqbali karin, ama ay adagtahay in qof walbo uu yiraahdo, dhowr jeer ayaan joogay isaga siyaasiyiin u jawaabaya, sida isaga iyo AHUN Cabdulaahi Yuusuf oo gole ka fuul hadal isku tuuraya mar walbo AHUN.Cade waxaa uu ku jawaabayay waxa runta ah oo markaasi dadka ka qoslinayey.

Dowladdi uu Cabdulaahi Yusuf Madaxweynaha ka ahaa in ay muqdisho timaado oo Calan Soomaaliyeed lagu celiyo Villa Soomaaliya cade muuse waxaa uu ka qaatay door muhim ah , waxaa uu ku bixiyay lacagtii dekedda Boosaaso , anigoo taasi og ayaan maalin weydiiyay isaga waxa ka jira lacagta uu Muqdisho u diro anigoo jawaab u raadinayay dad ka cabanayey sicir barar , markaasi ayuu si cad u yiri Soomaaliya maanta anagay noo baahantahay waa in aan anaga dhisna lacag wixii la helona oo loo diri karo waa in loo diro si Soomaaliya dib loogu dhiso.

Dowladiisu xiligay ka talinaysay Puntland labo jeer ayaa marna la amray in la ixiro marna ay ciidamo Su’aalo iweydiiyeen, cabdulaahi said samatar oo wasiir amni ah ayaan isfahmi weynay kadib markii dowladdu ka xanaaqday wareysi aan qaaday, Laakiin cade muse markii aan la hadlay wuxu si cad u sheegay sababta ay wareysigaasi u diidanyihiin.

Xiligii la isu diyaarinayay doorashadii Puntland 2014kii, markii hogaanka dhaqanka ee Puntland dhowr kala noqday oo meelaha qaar la siyaasadeeyay, oo dhowr gole loo kala fadhiistay, Cade muuse oo ka hadlaya dhaarintii Baarlamaankii 2014 waxaa uu ka jawaabay sababta siyaasiyiintu ugu tegi wayeen kulamada odayaasha dhaqanka wuxu yiri “Waxaa tiraahdeen odayaasha looma tago, Afar gole baa furteen ee golehe tagnaa?” hadalkasi qofna kuma dhicin , laakiin cade ayaa siyaasiyiinta uyiri .

Waxyar kahor intaanay bilaaban doorashadii 2014 Cade muuse oo siigelaya hoolka Baarlamaanka ayaan dareenkiisa weydiiyay , waxaa uu ii sheegay 2009kii in uu xilka wareejiyay maantana uu diyaar uyahay in uu daawado sida la isugu sii wareejinayo xilka madaxweynaha Puntland.

Hadii aad dib u fiiriso markii la kala guulaystay ee uu soo baxay madaxweyne Gaas , Khudbadii Cade Muuse waxaa uu amaanay Puntland oo uu sheegay in lalaha wey burburaysa laakiin uu mar walbo aaminsana in ay marxaladaasi dhaafayso, hadalkiisa ugu danbeeyayna Cabdiweli gaas ayuu ku yiri “Cabdiweliyow wax badan ayaa sheegtay waa qabanaya ee waa lagaaga fadhiya”.

Intaan hortaagna isagoo hadlaya waxa ugu badan ee uu ka hadli jiray waxay ahayd midnimada Puntland, kheyraadka sida shidaalka iyo xiriirka Puntland la leedahay Soomaalida kale iyo wadamada dibadda , waxaa hal heys u ahayd dad “wax la arko” oo la micno ah wax walbo isagoo diidan in uu wax ka tago ama laga tabto.

Tariikhdiisa intaan ka hayo:-

Maxamuud Muuse Xirsi (Cade) oo ay hooyo utahay Naado shire waxaa uu ku dhashay Muqdisho sanadkii 1937kii, halkaasi ayuu ku bilaabay aqoontii diiniga ahayd iyo qur’aanka , waxaana uu dugsiga sare waxbarashadiisii qaatay intii udhaxaysay sanadihii 1954-58dii, kadibna 1959-61dii waxaa dalka talyaaniga loogu diray kuliyad ciidan oo ah layli sarkaal.

Sanadkii 1962-63 Cade muuse waxaa uu isla dalka Talyaaniga ku qaadanayey kuliyada sharciga, sanadkii 1967-69 waxaa loogu daray kuliyada sharciga saraakiisha ciidanka. Sanadkii 1975-76 waxaa uu dalka Ruushka uu u aaday kuliyada Istaraatijiyada ciidamada.

Shaqooyinka uu soo qabtay:-

1963-65tii isagoo sarkaal ah ayuu kusoo laabtay dalka waxaana uu noqday Xoghaya Taliyaha Cidamada Xooga dalka Soomaaliyeed.
1965-67 Waxaa uu noqday Taliyaha ururka Horseed
1970-72 Waxaa uu noqday Taliyaha qaybta 21aad ee ciidamada xooga dalka.
1972-73 waxaa uu noqday Taliyaha Hogaanka Tababarada Ciidamada xooga dalka .
1974-75 Waxaa uu noqday Gudoomiyaha Gobolka Sanaag.
1976-78 Waxaa uu noqday taliyaha ciidamada safarada soomaaliya ee Kenya
1978-79 Waxaa kaaliye taliye uga shaqeynayey dalka China
179-81 Waxa uu ka midnoqday masuuliyiinta safarada Canada u joogta Soomaaliya.
Wuxuu kasoo midnoqday saraakiishii SSDF .

Markii dalku burburay AHUN Cade muuse waxaa uu noqday dadka qurbaha ku nool , waxaa markii danbe kusoo laabtay Puntland 2002dii waxaa uu ka qaybgalay arimihii uheshiisiintii AHUN Cabdulaahi Yuusuf iyo Jabhadii JPP, 2004tiina waxaa ka shaqeynayey dib shirkii dib uheshiisiinta iyo doorashadii Soomaaliya.

2005-waxaa uu noqday Madaxweynaha Puntland kadib markii uu 35cod kaga guulaystay Madaxweynihii talada siihayey xiligaasi Maxamed Cabdi Xaashi oo helay 30 cod.

2005-2008 AHUN Cadde waxaa uu ahaa Madaxweynaha Puntland waxyaabaha lagu xasuusan doono waxaa ka mid ah mashaariicda macdan baaris oo uu sameeyay, hirgelinta maxjaro , doorkii uu ka qaatay garoonka diyaaradaha ee Boosaaso iyo in uu ahaa shakhsi jecel in uu iskuwado dadka oo dhan.

08-02-2017 ayuu ku geeriyooday Imaaraat-ka oo uu mudo ku xanuusnaa , waxaa uu ifka uga tegay 4caruur ah oo ah labo wiil iyo labo gabdhood iyo hal xaas.

Maalint Talaado ah ayaa aas qaran loogu sameeyay Boosaaso Alla ha’unariisto , dhamaana umada Soomaaliyeed gaar ahaan qoyskiisa samir iyo iimaan alla ha kasiiyo.

Mahadsanid Inaad Akhrisay qoraalkayga.